De huidige aanpak van maatschappelijke oplossingen is als dweilen met de kraan open. Denk aan een uitdaging zoals klimaatverandering. Rationale oplossingen – zoals windmolens plaatsen, technologie ontwikkelen of beleid aanpassen – staan vaak op de voorgrond. Maar zulke oplossingen bestrijden vooral de symptomen, terwijl onze cultuur en perspectieven onveranderd blijven. En daarmee ook het gedrag dat aan klimaatverandering ten grondslag ligt. Kortom, de spreekwoordelijke kraan blijft open staan. Hoe draaien we hem dicht? En minstens zo belangrijk, waaróm staat de kraan eigenlijk open? Die vragen zijn cruciaal in maatschappelijke transities, en kunst en cultuur kunnen ons helpen om ze te beantwoorden. 

De Hogeschool Zeeland onderstreept het belang van kunst en cultuur in maatschappelijke transities. Wiltgroeiers Siem en Marijn gingen voor hen aan de slag om te ontdekken welke rol kunst en cultuur binnen de hogeschool in het aangaan van grote transitie opgaven. Na gesprekken met kunstenaars, academici en beleidsmakers werd al snel duidelijk: kunst kan veel meer zijn dan een schilderij aan de muur. Kunst kan bestaande denkpatronen doorbreken, verhalen vertellen die raken en mensen uitdagen om anders naar de wereld te kijken. Precies wat nodig is om maatschappelijke uitdagingen aan te gaan.

Een verhaal dat bleef hangen, was dat van een kunstenaar die in Congo werkte met plantagearbeiders. Samen maakten ze kunst van de uitgedroogde grond waarop ze dagelijks moesten werken. De werken gingen de wereld over en met de opbrengst werd land teruggekocht van multinationals. Dit was meer dan een symbolische actie; het liet zien hoe kunst kan confronteren én concrete verandering kan brengen. Het toonde aan dat kunst geen luxe is, maar een krachtig middel om onrecht zichtbaar te maken en om te buigen.

Uit de gesprekken kwamen vier krachten van kunst naar voren: bewustwording, empathie, participatie en out-of-the-box denken. Kunst creëert bewustwording door problemen die we normaal voor lief nemen op een nieuwe manier in beeld te brengen. Het doet een beroep op onze empathie door ons te laten voelen wat een ander voelt. Het nodigt uit tot participatie omdat het ons aanmoedigt om mee te doen, in plaats van alleen toe te kijken. En het breekt vaste denkpatronen open door vragen te stellen waar we meestal omheen draaien.

De boodschap die ons het meest is bijgebleven? Kunst moet niet gezien worden als een simpel middel om problemen op te lossen. Het is geen gereedschap dat je even uit de kast trekt om een systeem te repareren. Kunst is een vorm van betekenisgeving die altijd aanwezig is. Het is een spiegel die ons laat zien waar we staan en waar we misschien liever niet heen willen kijken. Kunst stelt de vraag: welk verhaal vertellen we elkaar eigenlijk? En durven we dat verhaal te veranderen?

Misschien is dat wel de echte kracht van kunst: het biedt geen makkelijke oplossingen, maar dwingt ons om te voelen. En als we echt durven voelen, kunnen we misschien ook echt veranderen.

Psst! Dit project resulteerde ook in een mega inspirerende podcast “Tussen Kunst en Kwestie”, waarin Siem in gesprek gaat met de verschillende kunstenaars, wetenschappers en beleidsmakers. Luister hem hier! 

Foto: Cercle d’Art des Travailleurs de Plantation Congolaise (CATP), werk van Renzo Martens en Congolese arbeiders zoals in dit verhaal beschreven.